Met de cijfers van het vacaturevolume van december 2014 in het achterhoofd lijkt de Nederlandse arbeidsmarkt nog wat schizofrener geworden. Want terwijl de uitzendindex en vooral het vacaturevolume een nadrukkelijk herstel laten zien, is het met de werkloosheidsontwikkeling een stuk minder florissant gesteld.

En dat is (of lijkt) een onverenigbare situatie. Want als het vacaturevolume (op basis van de cijfers van Jobfeed) en de uitzendindex (op basis van de ABU cijfers) al sinds medio 2013 een stijgende lijn vertonen en een geruime afstand hebben genomen van hun dieptepunt is de ontwikkeling van de werkloosheid (op basis van de cijfers van het CBS) aanzienlijk minder florissant. En er zijn andere verschillen waar te nemen die moeilijk te verklaren zijn.

Om een goede vergelijking van deze drie cijferreeksen mogelijk te maken is de periode van januari 2008 tot heden genomen en een voortschrijdend maandgemiddelde (gebaseerd op het gemiddelde van 12 achtereenvolgende maanden) berekend. Het resultaat is vervolgens omgezet in een procentuele verandering over de looptijd waarbij 2008 als vertrekpunt (0%) is genomen. Hierbij is de getoonde ontwikkeling van werkloosheid natuurlijk invers. Dat geeft het volgende beeld:

Arbeidsmarkt: procentuele verandering cijferreeksen, (2008 = 0%), januari 2008 – november/december 2014. Bronnen: CBS, ABU, Jobfeed

Hier is duidelijk te zien dat de ontwikkeling van de werkloosheid veel langer sterk negatief is geweest en dat de verbetering van de werkloosheid niet alleen laat op gang is gekomen maar ook nog eens langzamer verloopt dan de verbetering van de uitzendindex en met name de ontwikkeling van het vacaturevolume. En dan nog iets, er bestaat een kans dat de werkloosheid in december 2014 gaat stijgen. Sinds augustus 2014 staat de officiële werkloosheid, gecorrigeerd voor het seizoen, op 8%. Het is achter de komma dat de trend moet worden bekeken, en dat ziet er zo uit:

• Augustus: 8,04%
• September: 7,99%
• Oktober: 7,96%
• November: 7,99%

In november is de daling van de werkloosheid dus omgeslagen in een stijging. Toegegeven, het is een minimale stijging maar het blijft een stijging. En als deze ontwikkeling zich doorzet krijgen we in december voor de tweede achtereenvolgende maand een stijging van de werkloosheid te verwerken. Geen aantrekkelijk vooruitzicht en eentje die hopelijk uitblijft.

Wat zou een verklaring van deze dichotome ontwikkeling kunnen zijn?

Hebben we misschien een tekort aan werkzoekenden? Nou , niet als we het aantal werkloze werkzoekenden afzetten tegen het aantal online beschikbare vacatures:

Aantal werkloze werkzoekenden per online vacature, januari 2008 – november 2014. Bronnen: CBS, Jobfeed

Uit deze ontwikkeling blijkt dat er nu nog altijd ruim meer dan 6 werkloze werkzoekenden per vacature zijn, een zeer hoog aantal. Aan de kwantiteit van het aanbod zal het dus niet liggen, als je ook nog een keer bedenkt dat binnen het werkende deel van de beroepsbevolking voldoende animo bestaat om op vacatures te solliciteren. Ligt het dan aan de kwaliteit van aanbod aan arbeidskrachten of vacatures?

Dat is een aanzienlijk ingewikkelder vraag. En er is alleen met uitgebreid onderzoek iets van te zeggen, maar laat ik eens een benadering proberen te maken. En daarbij richt ik mij op opleidingsniveau als kwaliteit. Laat ik eerst eens naar de beroepsbevolking kijken, via de cijfers van het CBS. En zij gebruiken de volgende onderverdeling:

• Lager onderwijs omvat het gehele basisonderwijs, het vmbo, de eerste 3 leerjaren van havo/vwo en mbo 1 (assistentenopleiding), en hun voorgangers.
• Middelbaar onderwijs omvat de bovenbouw van havo/vwo, mbo 2 (basisberoepsopleiding), mbo 3 (vakopleiding) en mbo 4 (middenkader- en specialistenopleiding), en hun voorgangers.
• Hoger onderwijs omvat hbo- en universitaire opleidingen (of hieraan vergelijkbaar), en hun voorgangers.

Allereerst is het dan interessant om te kijken of de samenstelling van onze beroepsbevolking op basis van opleidingsniveau in de afgelopen tijd is veranderd:

Procentuele samenstelling beroepsbevolking naar opleidingsniveau, Q1 2001 – Q3 2014. Bron: CBS

Goedemorgen! Volgens het CBS is  de samenstelling van onze beroepsbevolking sinds 2001 dus ingrijpend veranderd, ten faveure van hoge en middelbare opleidingen. Ten opzichte van 2001 is de beroepsbevolking met een laag opleidingsniveau met 25% afgenomen, terwijl het middelbare deel met 9% en het hoge deel met een whopping 57% is gegroeid! Dat zijn me nog eens veranderingen. En op basis van de kolommengrafiek is deze verandering ook nog eens geleidelijk verlopen, zonder zichtbare impact van de financiële crisis. Opmerkelijk.

Overigens is het maar goed dat deze verdeling ten faveure van hoog opgeleiden is verschoven, getuige onderstaande ontwikkeling van de werkloosheid naar opleidingsniveau:

Werkloosheid naar opleidingsniveau, Q1 2001 – Q3 2014. Bron: CBS

Het deel van de beroepsbevolking met een laag opleidingsniveau heeft de zwaarste klappen te verduren gekregen sinds het uitbreken van de financiële crisis in 2008, zoveel is duidelijk. En de werkloosheid zou op dit moment aanzienlijk hoger liggen als de verdeling van de beroepsbevolking niet zo sterk was veranderd sinds 2001.

Dit is de ontwikkeling van het aanbod aan werkloze werkzoekenden per opleidingsniveau:

Procentuele samenstelling werkloze beroepsbevolking naar opleidingsniveau, Q1 2001 – Q3 2014. Bron: CBS

Dit laat weinig aan de verbeelding over, hoewel de beroepsbevolking met een lage opleiding nog slechts 20% van de totale beroepsbevolking uitmaakt is het werkloze deel daarvan meer dan 30%. Daar tegenover staat dat de beroepsbevolking met een hoge opleiding naar verhouding een zeer beperkt deel vormt van de werkloze beroepsbevolking. De pijn is dus niet evenredig verdeeld, maar dat zal niemand verbazen.

Maar hoe verhoudt deze verdeling zich nu in het aanbod van vacatures naar opleidingsniveau. Hiervoor is het wenselijk om naar het vacature-aanbod naar opleidingsniveau te weten, en daarvoor wend ik me tot de cijfers van Jobfeed. De betrouwbaarheid van deze cijfers is waarschijnlijk lager niveau dan die van de beroepsbevolking maar ik ken geen andere bron die deze informatie beschikbaar heeft. Hoe dan ook, dit is het beeld van het vacature-aanbod naar opleidingsniveau:

Ontwikkeling vacaturevolume naar opleidingsniveau, 12-maands voortschrijdend gemiddelde februari 2010 – december 2014. Bron: Jobfeed.

Tsja, als je werkzoekend en laag opgeleid bent is uit de trendlijn in deze grafiek niet veel troost te halen. Integendeel. De ontwikkeling van het vacaturevolume voor MBO- is ronduit droevig te noemen. Maar ook als middelbaar opgeleide werkloze is het vinden van een baan geen sinecure. Tenslotte is ruim 40% van de beroepsbevolking middelbaar opgeleid en daarmee de grootste groep van de drie opleidingsniveaus. Maar in vacaturevolume blijft dit deel ver achter bij het het aantal vacatures voor hoog opgeleiden,

Overigens is niet alleen het vacaturevolume naar opleidingsniveau bepaald niet evenredig verdeeld naar aantal werklozen per opleidingsniveau. Ook naar beroepsgroep is er sprake van een bijzonder ongelijke ontwikkeling van het vacaturevolume:

Trendlijn ontwikkeling vacaturevolume bepaalde beroepsgroepen, 2008 – heden (2008 = 0%). Bron: Jobfeed

En bedenk dan dat bijvoorbeeld voor de beroepsgroep ICT de vraag (en de stijging daarvan) zich vrijwel uitsluitend beperkt tot vacatures voor hoog opgeleiden…

Maar kan het teleurstellende herstel van de werkloosheid hiermee worden verklaard uit een mismatch in zowel opleidingsniveau en beroepsgroep? Dat zou een bijzonder ongefundeerde conclusie zijn op basis van deze cijfers. Het is wel duidelijk dat voor werkloze werkzoekenden met een middelbare en vooral met een lage opleiding het herstel niet of nauwelijks zal worden gevoeld. Als er al sprake is van herstel dan lijkt dat er vooral eentje die hoger opgeleiden ten deel valt. Hoewel we van herstel natuurlijk nog nauwelijks kunnen spreken.

Overigens voorspelt de ontwikkeling van het vacaturevolume naar opleidingsniveau weinig goeds voor de komende periode, als je tenminste een werkloze werkzoekende zonder hoge opleiding bent. De zo gevreesde sociale tweedeling lijkt zich steeds duidelijk af te tekenen…