In de VS is een schandaal uitgebarsten dat zijn weerga niet kent. En het is de tweede keer binnen evenzovele jaren dat de banken aan de basis van een schandaal staan. Om het nog erger te maken; het gaat weer over huizen en hypotheken. Dit schandaal gaat de economie, en daarmee de arbeidsmarkt, een enorme klap toebrengen. Een klap die ook ver buiten de VS gevoeld zal gaan worden.

Wat is er aan de hand? De financiele crisis ontstond toen huizenprijzen in de VS gingen dalen. Deze daling was door iedereen als onzinnig van de hand gewezen. De daling van de huizenprijzen zorgde voor een tsunami aan ellende in de hele wereld omdat banken hypotheken hadden gebundeld tot securities (MBS of mortage backed securities) die als superveilige beleggingen waren verkocht. En de banken verdienden hier gruwelijk veel geld mee. Tot de huizenprijzen die niet konden zakken toch gingen dalen.

De daling van de huizenprijzen, de stijging van de werkloosheid en de minimale spaarzin van de gemiddelde Amerikaan zorgde ervoor dat het aantal betalingsachterstanden op hypotheken en huisuitzettingen in korte tijd naar astronomische hoogtes schoot. Die superveilige beleggingen bleken ineens niet meer zo superveilig. Integendeel, het waren plotseling toxische beleggingen geworden.

Waarom de beleggingen toxisch waren wordt in dit plaatje prachtig uitgelegd. En nee, het is niet eng:

De kolom Leverage laat zien waar een groot deel van de pijn zat. Amerikanen met een slechte financiele positie kregen de mogelijkheid een huis te kopen zonder eigen geld. Dit waren de zogenaamde subprime mortages. Hypotheekverstrekkers gaven dus hypotheken aan mensen waarvan ze vrijwel zeker wisten dat ze de hypotheek niet konden betalen. De benodigde documentatie was onvolledig of zelfs verzonnen. Met medeweten van de verstrekkers. Het werden ook wel liar loans genoemd; een passende benaming…

Die hypotheken werden door de banken overgenomen en gebundeld in een MBS (of ABS = asset backed security). En een rating agency gaf vervolgens die MBS een rating; waarbij de banken voor het beste deel altijd de AAA rating zochten (en kregen). Die MBS was overigens gelaagd, met elk een eigen kwaliteit en risicoprofiel. Dit werd gedaan om alle soorten investeerders hun eigen risicobehoefte te laten invullen.

Maar omdat de behoefte aan MBS groter was dan het aantal hypotheken dat de banken konden bundelen werden de bestaande MBS ook nog eens gebundeld en wederom van een rating voorzien ( de zogenaamde CDO’s en CDO squared). Wat er uiteindelijk toe leidde dat een zeer discutabele hypotheken als superveilige belegging aan investeerders werden verkocht. Zowel de oorspronkelijke hyptoheekverstrekkers als de banken waren hiervan op de hoogte.

Toen dit kaartenhuis in elkaar donderde, werden niet alleen investeerders de dupe. Ook de banken gingen feitelijk bankroet doordat ze heel veel van deze beleggingen deels nog zelf in bezit hadden. De regeringen in de hele wereld hielden hun systeembanken in de lucht via bailouts; gigantische hoeveelheden geld die deze regeringen niet hadden waardoor de rekening bij de belastingbetaler is gelegd. Gek genoeg gingen de banken alweer heel snel superbonussen uitkeren, maar dit terzijde.

De banken hebben deze waardeloze beleggingen nog altijd in hun portefeuille, maar in de VS hoeven ze deze niet meer te waarderen volgens het mark to market principe. Omdat er geen markt voor deze beleggingen is… Normaal betekent het dat je dan de belegging tot nul afwaardeert, maar dan zouden de banken alsnog failliet zijn. Dus hebben ze in de VS alle vrijheid om de waarde naar eigen inzicht te bepalen. Een prachtige manier om in een slechte markt toch nog fraaie resultaten te laten zien. Wat deze banken dan ook naar hartelust lijken te doen.

Maar nu is er een nieuw probleem. De onderliggende documentatie voor de hypotheek was in veel gevallen onvoldoende of zelfs onjuist. De banken hadden dit moeten (en kunnen) vaststellen voordat ze de hypotheken bundelden tot MBS’en als een verplichting naar de kopers van die beleggingen. In de collectieve haast om zoveel mogelijk geld te verdienen is dit echter niet gebeurt. Sterker nog, het is op dit moment lang niet altijd duidelijk wie de feitelijke eigenaar van de hypotheek is. Met andere woorden: een puinhoop.

Dit is naar buiten gekomen door het zogenaamde robosigning schandaal. Banken zijn massaal bezig om mensen uit hun huizen te zetten die niet langer aan hun hypotheek kunnen voldoen. Zo kunnen ze proberen de huizen zo snel mogelijk weer te verkopen, tenslotte blijven ze anders met een massaal verlies zitten. Maar in dezelfde haast om uit te zetten en weer te verkopen hebben de banken het benodigde papierwerk voor de uitzettingen ‘vervalst’. Onder meer door personen massaal handtekeningen te vervalsen van personen die geautoriseerd zijn om dergelijke documenten te ondertekenen. En het is lang niet altijd duidelijk dat de bank ook daadwerkelijk de eigenaar is…

Nu dit bekend is geworden is het proces van huisuitzettingen in bijna geheel Amerika tot stilstand gekomen. Sterker nog, er zijn ondertussen voorbeelden van gezinnen die het huis waar ze uitgezet zijn weer zijn binnengedrongen. Een situatie die de banken honderden miljarden dollars gaat kosten. Waarbij ze zowel door de huis’eigenaren’ als door de houders van de MBS de rechtszaal ingesleept gaan worden. Geen inkomsten, wel uitgaven… een zeer ongezonde situatie.

En dat is waar de VS zich op dit moment bevindt. Het enige kunstmatige lichtpuntje in dit hele verhaal is dat onfatsoenlijke huis’eigenaren’ geen hypotheeklasten meer hebben en daarmee hun geld aan andere zaken kunnen uitgeven. Het zou zomaar kunnen dat we consumentenuitgaven in de VS zien stijgen als een gevolg van deze crisis. Maar dat heeft geen enkele impact als een grootbank om gaat vallen. Want dat zal in de wereldeconomie tot een schokgolf leiden waarmee de implosie van Lehman Brothers in 2008 niet meer dan een kiezel in een vijver zal lijken.

De economie van de VS is al volstrekt anemisch. Deze ontwikkeling zorgt ervoor dat zelfs intensive care de patient niet meer kan redden. De banken die een nutsfunctie horen te hebben, zijn al decennia uitsluitend bezig om de eigen zakken te vullen ten koste van diegenen die zij horen te faciliteren. De ondergang van banken in hun huidige vorm is daarmee een goede zaak. Maar de consequentie is een ineenstorting van een economisch model waarmee we collectief een welvaart hebben opgebouwd die niemand vrijwillig op zal willen geven. Waarmee een nog veel onaangenamer toekomstbeeld opdoemt. Maar daar durf ik niet eens aan te denken.

Overigens is er een nog cynischer aspect aan dit hele verhaal. Op enig moment gingen banken de uitgave van MBS’en verzekeren tegen het risico dat een MBS faalt. Maar gezien het feit dat de bank wist dat de onderliggende documentatie niet volledig of zelfs volstrekt onjuist was, is er ook een andere gedachte. Namelijk dat de bank er vanuit ging dat die superveilige belegging zou falen. Nadat het verkocht was aan de investeerders natuurlijk. Op die manier zou de bank twee keer incasseren… Maar laat ik er maar vanuit gaan dat banken zoiets nooit zouden doen.