In deze eerste aflevering van mijn voorspellingen voor 2011 (jawel, net als vorig jaar zijn er meerdere afleveringen nodig…) ga ik maar meteen macro. Ik wil namelijk stilstaan bij een aantal ontwikkelingen rondom de arbeidsmarkt in een wat bredere zin. Dat betekent ook dat deze voorspellingen zich niet beperken tot volgend jaar maar naar de komende jaren proberen te kijken. Inderdaad; levensgevaarlijk. Het Internet vergeet nooit, terwijl ik over een aantal jaren waarschijnlijk mijn resterende zes haren uit het hoofd moet trekken terwijl ik mezelf afvraag hoe ik zo dom heb kunnen zijn.

Maar mijn zucht naar eeuwige roem wint het van mijn angst voor eeuwige schaamte. Just do it! Dus ga ik vandaag op de macro toer, en schilder ik met grote pennestreken het Nederlandse landschap rondom de arbeidsmarkt voor de komende jaren. En met deze schets heb ik meteen een paar contouren voor mijn volgende afleveringen in de reeks aan voorspellingen voor 2011 (en beyond…).

  De ontwikkeling van de economie wordt zwaar overschat en zal mager zijn
In 2010 hebben we een geleidelijke daling van de werkloosheid meegemaakt en sinds de zomer een groei van het aantal online personeelsadvertenties in vergelijking met dezelfde periode van vorig jaar. Deze twee zwaluwen maken voor de gemiddelde intermediair een zomer. Een begrijpelijke maar bijzonder gevaarlijke aanname. Begrijpelijk, omdat na een zo lange periode van slecht nieuws iedereen behoefte heeft aan positieve signalen. En deze dan ook overal ziet (of wil zien…). Gevaarlijk, omdat valse positieve signalen tot heel foute beslissingen kunnen leiden.

Laten we eens een aantal ontwikkelingen voor Nederland op een rijtje zetten:

1. De werkloosheid is in 2010 gedaald van 5,7% in januari tot 5,2% in oktober. Het is redelijk te veronderstellen dat in november de werkloosheid licht is gedaald.
2. De werkloosheid in de Eurolanden is gedurende 2010 nauwelijks gewijzigd; in vergelijking met een jaar geleden (oktober 2009) is de werkloosheid met 0,2% gestegen tot 10,1%.
3. Het volume aan personeelsadvertenties is gedurende het grootste deel van 2010 lager dan in het ‘rampjaar’ 2009; sinds oktober is er echter sprake van een groter aantal personeelsadvertenties.
4. Het volume aan unieke vacatures ligt op jaarbasis in 2010 nog altijd lager dan in 2009.
5. De uitzendindex (op basis van de ABU cijfers) voor het volume aan uitzenduren is in 2010 op een dieptepunt aangekomen en is sindsdien nog maar zeer beperkt gestegen.
6. Het aantal ZZP’ers is in 2010 verder toegenomen.

Deze cijfers laten in combinatie vooral een zeer gematigde groei zien. Er worden nieuwe mensen aangetrokken, maar het is niet bepaald crescendo. Er worden meer uitzendkrachten ingehuurd, maar ik zie nog geen uitzendbazen door de straten dansen. Hoewel, sommigen doen dat wel maar daar zit geen oprechte vrolijkheid bij; wel het omhoog duwen van het eigen aandeel (en daarmee de eindejaarsbonus)…

Nederland is natuurlijk geen eiland; ontwikkelingen in de rest van Europa en de overige contintenten hebben invloed op de gezondheid en levenslust van onze economie. En met de rest van de wereld gaat het niet al te goed. Vooral Amerika en Euroland worden als ernstig zieke patienten gezien, maar zijn zeker niet de enigen die dringend hulp behoeven.

Het is onwaarschijnlijk dat 2011 een sterkere economische groei laat zien. Integendeel, het is een stuk waarschijnlijker dat we een zeer lamlendig 2011 tegemoet gaan. Een ontwikkeling die naar verwachting ook nog in de daarop volgende jaren zal voortzeuren. Rekenmeesters zullen hun uiterste best doen om een recessie te voorkomen, maar het zou mij niets verbazen indien Nederland in de loop van 2011 in een recessie terugvalt. Wat tot een hernieuwde groei van de werkloosheid aanleiding zal geven.

De impact van vergrijzing wordt zwaar overtrokken en zal beperkt zijn
De nodige belanghebbenden (uitzenders, werving- en selectiebureau’s, arbeidscommunicatiebureaus, marktonderzoekers) zijn de laatste tijd om het hardst aan het toeteren dat met de aantrekkende economie het probleem van de vergrijzing de kop weer opsteekt.  De massale uitstroom van babyboomers gaat zorgen voor grote krapte op de arbeidsmarkt. Althans, dat wordt zo vaak gezegd dat de gemiddelde HR-manager dit ook nog voor waar gaat aannemen.

Maar is het ook zo? De cijfers lijken hier op zijn minst mee in tegenspraak. Het is een feit dat met ingang van 2011 de uitstroom van babyboomers zich zal versnellen. En dat hiermee de omvang van onze beroepsbevolking (onder een gelijkblijvende participatiegraad) gaat krimpen. Maar die krimp gaat geleidelijk en is beperkt. Tot 2020 krimpt onze beroepsbevolking met minder dan 3%. Dat is geen sinecure maar evenmin een schokkend sterke afname van de omvang.

CBS: Prognose omvang Nederlandse beroepsbevolking per leeftijdsgroep in 2010, 2020 en 2050

Maatregelen om de arbeidsparticipatie en de productiviteit te verhogen zouden afdoende moeten zijn om de krimp in de beroepsbevolking in de komende 10 jaar op te vangen. Hoewel de krimp in daarop volgende decennia toeneemt is deze periode te ver weg om daar nu al personeelsbeleid op te formuleren. Tenzij je niets beters te doen hebt.

Daarnaast is de impact van een verhoogde uitstroom bij een economisch zeer beperkte groei of zelfs een krimp vrijwel volledig te verwaarlozen. Is er de komende jaren een tegenvallend economisch klimaat dan zijn de gevolgen van de vergrijzing niet eens te merken. Wat meteen een risico met zich meebrengt als de economie na een aantal jaren wel gaat groeien; want dan zijn we collectief vergeten dat de beroepsbevolking is gekrompen…

De impact van outsourcing en automatisering wordt onderschat en zal groot zijn
Wij zijn een relatief hoog opgeleid landje en dat is een goede ontwikkeling als we met enige afstand naar onze beroepsbevolking kijken. Want wij zijn natuurlijk niet immuun voor wereldwijde ontwikkelingen, waardoor ook wij een risico lopen op de ramp die zich op dit moment in volle omvang in de VS voltrekt: productiewerk, eenvoudig administratief werk en middle management verdwijnen in hoog tempo. Enerzijds door verdergaande automatisering, aan de andere kant door verplaatsing van werk naar lage-lonen landen.

Een dergelijke leegloop in Nederland kan overigens een dempend effect op de impact van de krimpende beroepsbevolking hebben. Maar dat zou alleen in absolute aantallen zijn; tenslotte is de vraag naar de specifieke capaciteiten afgenomen. Oftewel, een groeiende mismatch die in potentie kan leiden tot een hogere werkloosheid tenzij bij- en omscholing in staat is om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. En het is naar alle waarschijnlijkheid die groeiende mismatch tussen vraag en aanbod die in de komende jaren een veel grotere rol gaat spelen dan een beperkt krimpende beroepsbevolking. Waardoor ook bij de verwachte tegenvallende economische ontwikkeling nog steeds sprake zal zijn van beroepsgroepen die (ernstig) onderbezet zijn.

De impact van social media wordt zwaar onderschat en zal zeer groot zijn
Inderdaad, social media gaat in mijn optiek een zeer belangrijke rol spelen in onze samenleving en daarmee natuurlijk ook op de arbeidsmarkt. Ik kom separaat nog terug met een aantal voorspelling over social media, maar in dit verband wil ik het algemene effect schetsen.

Social media is geen nieuw kanaal waarlangs marketeers hun zinloze en ongeloofwaardige boodschappen kunnen toeteren, hoewel sommige bedrijven dit nog altijd denken. Social media is in potentie the great equalizer. Omdat het een ‘medium’ is waarlang wij met elkaar communiceren, vragen stellen en adviezen delen, positieve en negatieve ervaringen melden en op die manier een steeds transparanter beeld van onszelf geven. Maar ook van bedrijven, produkten, diensten en overheden. En wij, met zijn allen, vertrouwen elkaars mening voordat we zelfs naar de mening van een talking head van een bedrijf of een overheidsorgaan wensen te luisteren. Met grote gevolgen voor de machtsbalans. Zoals reeds 10 jaar geleden voorspeld in The Cluetrain Manifesto. Lezen, dat boek!

Sociale media zijn geen kunstje. Bedrijven kunnen niet ‘iets met sociale media’ doen. Sociale media maakt transparant. En alleen als je op een eerlijke en authentieke manier met sociale media interacteert, ga je succes boeken. Daar kan geen marketing budget tegenop. Onzin toeteren wordt steeds sneller en steeds vaker ontmaskert. Marketing is dood. Kwaliteit en service is springlevend. Overigens is B2C hierin voorloper, maar B2B volgt. Tenslotte bestaat ook deze tak uit mensen. En mensen maken social media…

Elk bedrijf die dit niet snapt en dit niet gaat beleven door te participeren, verliest in de loop van de jaren aan effectiviteit, kwaliteit en… aantrekkingskracht voor werkzoekenden. Bedrijven dienen niet alleen de eigen medewerkers maximaal te faciliteren door de inzet van sociale media; de top van het bedrijf ontsnapt er dit keer ook niet aan. Social media is geen hype, social media is geen technisch kunstje, social media is niet iets waar je alleen de P&L van hoeft te weten. Social media is een nieuwe werkelijkheid. Deze niet beleven is als nieuwe analfabeet door het leven gaan. En wie wil er nou een analfabeet aan de top van het bedrijf?

Dit gaat natuurlijk ook van alles betekenen voor de arbeidsverhoudingen en het wervingsproces. Zelfs met goede producten en een goede service is een bedrijf er nog niet. Ook een goede bedrijfscultuur en goede voorzieningen voor medewerkers is van groot belang. Want werkzoekers kunnen via diezelfde sociale media net zo makkelijk ontdekken hoe het er werkelijk in een bedrijf aan toe gaat. En bepalen op basis daarvan hun keuze. Bedrijven worden eindelijk echt transparant! Hoewel dit alles natuurlijk wel een aantal jaren gaat duren, maar dat terzijde.

Wie is nou eigenlijk een medewerker?
De arbeidsverhoudingen tussen de klassieke rollen werkgever en werknemer zijn al jaren aan verandering onderhevig, maar de toenemende onafhankelijkheid van de rol van werknemer gaat in de komende jaren onverkort door. Gestimuleerd door selectieve krapte (de mismatch tussen vraag en aanbod) en slechts in geringe mate als gevolg van een zachtjes krimpende beroepsbevolking. En nauwelijks gehinderd door een aanmodderende economie.

Onafhankelijkheid is niet slechts een kenmerk van de jongste generatie op de arbeidsmarkt. De groei in het aantal ZZP-ers lijkt vooralsnog niet te stuiten. De flexibele schil bij bedrijven wordt almaar groter en dit is zeker een trend waar bedrijven maximaal op in dienen te spelen. Nederland heeft al het hoogste percentage aan flexibele arbeid en dit percentage gaat in de komende jaren naar alle waarschijnlijkheid alleen nog maar groeien. 

Daarnaast bieden social media bedrijven een uitgelezen kans om producten en diensten steeds meer toe te snijden op de wensen van hun gebruikers/klanten. Luisteren naar complimenten en klachten is daarin een eerste stap, maar het betrekken van trouwe of grote klanten bij nieuwe ontwikkelingen zorgt voor een potentieel verkoopapparaat waar heen campagne tegenop kan. Zijn klanten ineens medewerkers geworden? Ja, als je tenminste een goed product of dienst koppelt aan een goed luisterend oor. En passende actie zodra dat oor iets zinnigs hoort…

 De vakbond: kroniek van een aangekondigde dood
Lang, lang geleden toen ik nog jong, slank en arrogant was, bestond het fenomeen vakbond uit massale acties ter verbetering van de (werk)omstandigheden van ‘arbeiders’. Tegenwoordig is dat een lang vervlogen herinnering naar vroeger tijden, toen alles natuurlijk beter was. Vandaag de dag zijn vakbonden gemarginaliseerd. Enerzijds omdat ze uitstekend werk hebben gedaan en zich daarmee in hun klassieke rol vrijwel overbodig hebben gemaakt. Anderzijds omdat ze geen nieuwe rol voor zichzelf hebben kunnen bedenken.

Vakbonden krimpen al jaren. Dit komt doordat vakbonden jongeren niet aanspreken en oudere leden op een gegeven moment stoppen met werken. Daar hebben de vakbonden tijdelijk iets op gevonden door ook gepensioneerden aan zich te binden, maar dat is sowieso een tijdelijke zaak…

Met andere woorden de tent vergrijst en loop leeg. Met de krimp van het ledenaantal wordt de relevantie van de vakbond in ons poldermodel natuurlijk ook steeds minder. Welke werkgever gaat met een partij aan tafel zitten die slechts een fractie van haar medewerkers vertegenwoordigd? Met andere woorden, lang voordat het laatste lid het licht uitdoet is de vakbond al ten grave gedragen omdat ze geen stem meer heeft. Als ‘oplossing’ gaan vakbonden fuseren, maar dat is het beste te zien als een kostenvoordeel uit schaalvergroting.

Over 10 jaar is de vakbond een club grijze duiven achter rollators. Nog eens tien jaar later zijn de rollators het enige bewijs van een vakbond die ooit heeft bestaan.

Nawoord
Dit was dan de eerste aflevering van mijn voorspellingen van 2011. Over de kwaliteit van mijn voorspellingen over 2010 valt te twisten, maar het is niet geheel hopeloos. En wil je desondanks dat ik een voorspelling over een bepaald onderwerp binnen online recruitment, laat dan een reactie op dit artikel achter. Met natuurlijk van mijn kant de disclaimer dat: resultaten uit het verleden geen garantie voor de toekomst zijn.