Naar aanleiding van de ambitie van 8vance Matching Technologies om het (Nederlandse) tekort aan arbeidskrachten op te lossen met deep AI en skills ben ik en spaatje dieper gegaan en heb ik me afgevraagd hoeveel bullshit banen en gouden kooi banen er nou eigenlijk in Nederland zijn.

Ik ben begonnen met een eenvoudige vraag: Hoeveel bullshit banen kent Nederland?

En daarop gaf ChatGPT zoals te doen gebruikelijk een uitgebreid antwoord:

Het is moeilijk om een exact aantal “bullshit banen” in Nederland of elders vast te stellen, omdat dit concept subjectief is en afhangt van individuele opvattingen en perspectieven. Het begrip “bullshit baan” werd geïntroduceerd door antropoloog David Graeber in zijn boek “Bullshit Jobs: A Theory” uit 2018. Hij betoogde dat sommige banen weinig maatschappelijke waarde toevoegen en vaak als zinloos worden ervaren, zowel door de werknemers zelf als door anderen.

De perceptie van wat een bullshit baan is, kan variëren. Wat voor de ene persoon een zinloze baan lijkt, kan voor een andere persoon juist zinvol zijn. Daarnaast kunnen maatschappelijke opvattingen over werk en productiviteit evolueren, waardoor banen die ooit als zinvol werden beschouwd, later als zinloos kunnen worden gezien, en vice versa.

Om het aantal bullshit banen in Nederland vast te stellen, zou een gedetailleerd en diepgaand onderzoek nodig zijn, gebaseerd op consensus over de definitie van een bullshit baan en methoden om deze banen te identificeren.

Er is dus geen concreet idee over de omvang van het fenomeen bullshit banen, en dat is natuurlijk jammer. Maar zo snel geef ik niet op, ik wil graag weten wat voor soort bullshit banen er zijn en wat hiervan de kenmerken zijn. David Graeber identificeert in het boek vijf soorten “bullshit banen” (volgens ChatGPT):

1. Slijmjurken (Flunkies):

Kenmerken: Slijmjurken zijn mensen in banen waarbij ze taken uitvoeren die voornamelijk bedoeld zijn om hun superieuren belangrijk te laten voelen. Deze taken dragen over het algemeen weinig bij aan de productiviteit of het functioneren van de organisatie.

Voorbeelden: Een persoonlijke assistent die voornamelijk belast is met het bestellen van koffie voor de baas, het organiseren van hun agenda zonder zinvolle inhoud, of andere taken die dienen om de status van de leidinggevende te versterken.

2. Schurken (Goons):

Kenmerken: Schurken hebben banen die gericht zijn op activiteiten die schadelijk zijn voor anderen of het algemeen belang, zoals bijvoorbeeld juristen die bedrijven helpen bij het vermijden van juridische aansprakelijkheid voor onethisch gedrag.

Voorbeelden: Wapenhandelaars die conflicten aanmoedigen, public relations-experts die bedrijven helpen bij het groenwassen van hun activiteiten, of sommige vormen van financiële speculatie.

3. Plakkers (Duct Tapers):

Kenmerken: Plakkers worden vaak ingehuurd om problemen of inefficiënties binnen een organisatie op te lossen, die vaak zijn ontstaan door andere onnodige banen of processen. Ze kunnen tijdelijk of projectmatig zijn en richten zich vaak op symptoombestrijding in plaats van structurele oplossingen.

Voorbeelden: Consultants die worden ingeschakeld om herhaaldelijk dezelfde problemen op te lossen, IT-specialisten die systemen herstellen die regelmatig uitvallen als gevolg van slecht ontworpen software, of klantenservicemedewerkers die problemen oplossen die zijn ontstaan door ingewikkelde beleidsregels.

4. Vinkjeszetters (Box Tickers):

Kenmerken: Vinkjeszetters hebben banen waarbij ze taken uitvoeren die voornamelijk gericht zijn op bureaucratie, naleving en rapportage, en die vaak weinig directe waarde toevoegen aan de organisatie. Deze banen kunnen veel administratieve taken omvatten.

Voorbeelden: Ambtenaren die documenten stempelen zonder de inhoud te begrijpen, medewerkers die uitgebreide rapporten genereren die zelden worden gebruikt, of compliance-teams die vooral gericht zijn op het voldoen aan regelgeving zonder veel strategische input.

5. Taakmeesters (Taskmasters):

Kenmerken: Taakmeesters zijn managers of toezichthouders die verantwoordelijk zijn voor het beheren van werknemers, maar hun rol kan vaak worden ervaren als micromanagement of als een manier om de schijn van controle te handhaven zonder veel echte waarde toe te voegen.

Voorbeelden: Managers die voortdurend controleren en ingrijpen in het werk van hun teamleden zonder duidelijke noodzaak, of leidinggevenden die rapporten eisen zonder de informatie te gebruiken om beslissingen te nemen.

Oke, dat helpt! Maar welke van deze vijf soorten bullshit banen zijn nou het meest voorkomend? ChatGPT:

In sommige analyses en onderzoeken lijken administratieve functies die als “vinkjeszetters” kunnen worden beschouwd, relatief vaak voor te komen in bepaalde organisaties en sectoren. Dit komt omdat organisaties soms te maken hebben met uitgebreide bureaucratie en regelgeving, wat kan leiden tot het creëren van banen die voornamelijk gericht zijn op het bijhouden van administratieve procedures en documentatie, maar die weinig directe waarde toevoegen aan de organisatie.

In grootschalige organisaties, met name in de publieke sector, kunnen functies zoals die van ambtenaren, regelgevingsmedewerkers en compliance-specialisten zich opstapelen. Deze banen zijn vaak gericht op het naleven van regels en voorschriften en kunnen soms als overbodig worden beschouwd.

Is er misschien wel een beeld per sector of per opleidingsniveau of per functie(groep) waar bullshit jobs oververtegenwoordigd zijn? ChatGPT:

Er is geen eenduidig beeld van welke sectoren, opleidingsniveaus of functiegroepen oververtegenwoordigd zijn als het gaat om “bullshit banen.” Het concept van een “bullshit baan” is subjectief en afhankelijk van individuele percepties en ervaringen. Wat voor de ene persoon een zinloze baan lijkt, kan voor een andere persoon waardevol zijn.

Dat gezegd hebbende, sommige onderzoeken en observaties hebben gesuggereerd dat bepaalde sectoren en functies vaker worden geassocieerd met banen die als zinloos of contraproductief worden ervaren. Hier zijn enkele observaties:

Bureaucratische organisaties: Grote bureaucratieën, zowel in de publieke sector als in sommige delen van de private sector, worden soms geassocieerd met een overdaad aan administratieve functies en processen die als overbodig worden beschouwd.

Financiële sector: Binnen de financiële sector zijn er vaak functies die gericht zijn op speculatie en financiële producten die weinig tastbare waarde toevoegen aan de reële economie. Sommige van deze functies kunnen als “bullshit banen” worden beschouwd.

Consultancy: In de consultancysector zijn er banen waarbij consultants worden ingehuurd om problemen op te lossen die soms lijken te zijn ontstaan door eerdere consultancyprojecten. Dit kan leiden tot het gevoel dat sommige consultants “plakkers” zijn. MD: Ikm moet hierbij onwillekeurig aan Wopke Hoekstra denken. Nog nooit op een oorspronkelijke gedachte kunnen betrappen.

Lagen van management: Organisaties met veel managementlagen kunnen soms worden geassocieerd met “bullshit banen” voor managers die vooral bezig zijn met het beheren van andere managers en het creëren van rapporten zonder directe impact op de kernactiviteiten van de organisatie.

Bepaalde administratieve functies: Sommige administratieve functies in grote organisaties kunnen als “vinkjeszetters” worden beschouwd, waarbij medewerkers voornamelijk bezig zijn met het invullen van formulieren en het voldoen aan regelgeving zonder veel strategische input.

Hieruit valt misschien wel een grove rekensom te maken door arbeidsmarktdeskundigen, en daarvoor wil ik graag de hulp inroepen van Rob Witjes (hoofd van de afdeling Arbeidsmarktinformatie en –advies van het UWV): Beste Rob, kan jij op basis van bijgaande informatie een grove schatting maken van het aantal full-time banen dat hiermee gemoeid is?

De tweede eenvoudige vraag die ik ChatGP heb gesteld, was: Hoeveel “gouden kooi” banen kent Nederland? ChatGPT:

Het begrip “gouden kooi” wordt vaak gebruikt om een baan of situatie te beschrijven waarin iemand goed verdient maar zich gevangen voelt, vaak vanwege de hoge financiële beloning, zelfs als de baan of werkomgeving onbevredigend is. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij mensen die een hoog salaris hebben maar die hun baan als stressvol, ongelukkig makend of ongezond ervaren.

Net als bij “bullshit banen” is het moeilijk om een exact aantal “gouden kooi” banen in Nederland of elders vast te stellen, omdat dit afhankelijk is van individuele ervaringen en percepties. Er is geen gestandaardiseerde definitie of methode om deze banen te kwantificeren.

Mensen kunnen om verschillende redenen in een “gouden kooi” blijven, zoals financiële verplichtingen, angst voor verandering, of de perceptie dat er weinig alternatieven zijn die vergelijkbare financiële beloningen bieden. Het aantal van dergelijke banen zou dus moeilijk vast te stellen zijn zonder diepgaand onderzoek naar individuele omstandigheden en percepties.

Kortom, er is geen specifiek aantal “gouden kooi” banen in Nederland of elders, aangezien dit concept afhankelijk is van persoonlijke situaties en perspectieven. Het is eerder een beschrijvende term dan een kwantificeerbare categorie banen.

Hier kunnen we voorlopig geen chocola van maken, tenzij er iemand is met de resultaten van een diepgaand onderzoek naar gouden kooien.

De vraag die bij mij blijft hangen is: hoe kan 8vance er van overtuigd zijn dat ze de arbeidstekorten op de Nederlandse markt kan wegwerken met deep matching en skills, als ze niet weet waar haar primaire target groups in de arbeidsmarkt te vinden zijn en van welke omvang ze zijn? En vooral dat tweede punt is natuurlijk cruciaal. Het enige wat ik op dit moment kan doen is wachten op een antwoord van UWV, in de persoon van Rob Witjes. Geen druk…