Ik wil een sprookje vertellen over de onzalige samenkomst van een uitvoeringsinstantie met een probleem en een technologiebedrijf met de overtuiging dat zij de oplossing voor dat probleem konden leveren. Maar voordat ik begin met het rampzalige sprookje wil ik het eerst kort hebben over het Dunning – Kruger effect. Een prachtige naam voor een cognitieve bias met potentieel verwoestende gevolgen. Want het Dunning-Kruger effect laat zien dat zelfvertrouwen en competentie niet bepaald hand in hand gaan. En dat een tweezijdig Dunning-Krugertje gelijk staat aan een zich langzaam uitdijende ramp. Laat ik beginnen met het Dunning – Kruger effect.

Het Dunning – Kruger effect
Er worden vier stadia onderscheiden:

1. Mount Stupid. Dit is het punt van maximale overmoed bij minimale kennis. Het individu heeft net genoeg geleerd om de basis te begrijpen, maar is zich volstrekt onbewust van de complexiteit en diepgang van het vakgebied. Ze zijn te onbekwaam om hun eigen onbekwaamheid te herkennen.
2. Valley of Despair. Naarmate het individu verder leert, wordt het geconfronteerd met de werkelijke complexiteit van de materie. Het zelfvertrouwen stort in naarmate ze beseffen hoeveel ze nog niet weten. Dit is een kritiek punt van demotivatie.
3. Slope of Enlightenment. Dit is de fase van gestage, bewuste groei. Het zelfvertrouwen neemt langzaam en realistisch toe, in lijn met de groeiende kennis en competentie. Leren wordt effectiever door het besef van het eigen gebrek aan kennis.
4. Plateau of Sustainability. Dit is het niveau van de experts. Ze beschikken over een hoog niveau van competentie, maar hun zelfvertrouwen is vaak meer gematigd dan de beginner, omdat ze de nuances en onzekerheden van hun vakgebied kennen. Gematigd vertrouwen gekoppeld aan hoge expertise (de bescheidenheid van de expert).

En deze stadia zijn prachtig weer te geven in een grafiek. Op de Y-as staat de waargenomen competentie of het vertrouwen in de eigen kennis, de X-as geeft de werkelijke, objectieve vaardigheid of expertise op een bepaald gebied weer:

Dunning – Kruger effect

Voor de alleswillenweters, David Dunning en Justin Kruger zijn psychologen die dit cognitieve vooroordeel hebben geïdentificeerd, onderzocht en erover hebben gepubliceerd. Ze voerden hun onderzoek uit aan de Cornell University en publiceerden hun bevindingen in 1999 in het Journal of Personality and Social Psychology in een artikel getiteld: “Unskilled and Unaware of It: How Difficulties in Recognizing One’s Own Incompetence Lead to Inflated Self-Assessments“

Genoeg over het Dunning – Kruger effect (waar we nu alles over weten…), hoogste tijd voor het main event: het sprookje

Het sprookje (wat eigenlijk best wel een eng sprookje is)
Er was eens een uitvoeringsorganisatie die zich er op liet voorstaan niets te begrijpen van de technologie waarop haar dienstverlening was gebaseerd. En de uitvoeringsorganisatie was daar trots op. Met onze nieuw verworven kennis (zie hierboven) kunnen we nu wel zeggen dat de uitvoeringsorganisatie zich bevond op Mount Stupid. Nu wil het toeval dat de uitvoeringsorganisatie op zoek was naar een vervanging van een stukje technologie waar ze al meer dan twintig jaar gebruik van maakte. De uitvoeringsorganisatie vond dat het tijd was voor iets nieuws. Met AI en zo.

Gelukkig was daar een technologiebedrijf die vond dat zij de oplossing had voor de uitvoeringsorganisatie, inclusief AI en zo. Ook al had het technologiebedrijf haar technologie nog nooit aan een uitvoeringsorganisatie geleverd, of zelfs niet aan een willekeurig bedrijf dat ook maar bij benadering zo groot was als de uitvoeringsorganisatie. Maar dat zag het technologiebedrijf niet als een beletsel. We kunnen dus, met enig vertrouwen, zeggen dat ook het technologiebedrijf zich bevond op Mount Stupid.

Kan je je de meetings voorstellen tussen de uitvoeringsorganisatie en het technologiebedrijf? Wat had ik graag willen horen hoe betrokkenen van beide partijen straal langs elkaar heen “communiceerden” zonder zich daar ook maar één moment van bewust te zijn. Het zou hilarisch kunnen zijn als het niet zo treurig had uitgepakt. Maar ik loop op de zaken vooruit.
De uitvoeringsorganisatie besloot de oplossing van het technologiebedrijf te kopen. Dat was eind 2022. En daarbij moet ik nog vermelden dat de oplossing, die volgens het technologiebedrijf (en de uitvoeringsorganisatie) bestond uit allemaal standaard componenten. Wat zoveel wil zeggen dat de oplossing heel snel in productie kon worden genomen. Jammer dat niemand had opgeschreven wat heel snel betekende. Maar ja, Mount Stupid…

Meerdere jaren gingen voorbij en langzaam bij beetje gleden zowel de uitvoeringsorganisatie als het technologiebedrijf steeds verder in de richting van de Valley of Dispair. Tijdens deze vrije val, die ondertussen alweer drie jaar duurt, zijn ondertussen ettelijke miljoenen verbrand zonder dat er maar iets in gebruik is genomen. En hoewel de uitvoeringsorganisatie niets liever zou willen dan het bijltje er maar bij neer te gooien, is daar geen mogelijkheid voor. Want: ettelijke miljoenen zijn al verbrand. En als ze nu zouden stoppen is er werkelijk niets gerealiseerd. Behalve dat de Euro verbrandingsoven aan alle verwachtingen voldoet. En bij elk nieuwe miljoen euro dat wordt verbrand wordt de verbetendheid groter om het te laten slagen. Een mislukking toegeven door de uitvoeringsoorganisatie is zeer ongezond voor de carriere van de bovenbazen (leden van de Raad van Bestuur, wat directeuren hier en daar en natuurlijk wat leidinggevend projectvolk). Verder is het waarschijnlijk dodelijk voor het technologiebedrijf.

En dan natuurlijk: de moraal
Wat is de moraal van dit verhaal? Tenslotte kan van elk sprookje iets stichtelijks worden opgestoken. Toch? Mogelijk, ik ga het proberen.
Als je een groot project start dan is het verdomde handig om als eerste een testje te doen om te kijken waar koper en verkoper zich qua kennis- en kundeniveau bevinden op de Dunning – Kruger curve. Bevind tenminste één van beiden zich niet minstens op de Slope of Enlightenment?: ga niet van start met het project. En verder zou ik als koper eerlijk gezegd verwachten dat de verkoper zich aantoonbaar op het Plateau of Sustainability bevindt.
Zitten koper en verkoper beiden op Mount Stupid? Neem met een zucht van oplichting afscheid van elkaar; je hebt elkaar veel tijd, ellende en kosten bespaard.